Jak kopali kanał Śląsk - Kraków [ZDJĘCIA ARCHIWALNE]

Rok 1929. Brzeźnica koło Krakowa - bagrownica (pogłębiarka) parowa podczas pracy (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

- Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku rozpoczęły się prace nad projektem połączenia kanałami Dunaju, Wełtawy, Odry, Wisły i Dniestru. W ten sposób powstałby spójny system dróg wodnych obejmujący całe Cesarstwo Austro-Węgierskie. W 1880 roku powstał pierwszy projekt kanału tzw. Kanał Galicyjski, który na terenie Galicji miał przebiegać od strony Bohumina nad Odrą przez Zebrzydowice, Oświęcim, Skawinę, Kraków i dalej na wschód. Według projektu, kanał pozwalałby na poruszanie się barek o ładowności 600 ton i zanurzeniu 1,80 m - pisze Zbigniew Siedlarz, Koordynator Stowarzyszenia ds. Promocji i Rewitalizacji Wiślanego Szlaku Żeglownego (Żegluga śródlądowa wczoraj, dziś, jutro ).

11 czerwca 1901 roku parlament Austro-Węgier uchwalił ustawę o budowie dróg wodnych i regulacji rzek w latach 1904-1924. Budowa kanałów (łączących Dunaj, Wełtawę, Odrę, Wisłę i Dniestr) pozwoliłaby na połączenie środka kontynentu z Morzem Północnym, Bałtyckim i Czarnym. A Kraków stałby się ważnym portem rzecznym.

- Prace przy budowie Kanału Galicyjskiego rozpoczęły się w dniu 27 grudnia 1911 roku, ale do wybuchu I wojny światowej wykonano wstępne prace ziemne na odcinku od Zatora do Skawiny. W Krakowie wybudowano bulwary nad Wisłą i jeden basen portowy w Płaszowie - opisuje dalej Zbigniew Siedlarz.

Sierpień 1938. Budowa Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Projekty dotyczące arterii wodnej uległy zmianie po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Wielka wojna (...) przekreśliła plan olbrzymiego kanału Dunaj - Wisła, który miał połączyć morze Czarne z Bałtykiem drogą wprawdzie nie najkrótszą, ale mimo to dwa razy tańszą od najkrótszego szlaku kolejowego między tymi dwoma morzami. Państwo polskie przejąwszy, w spuściźnie po nieboszczce Austrii, zapoczątkowane roboty nad budową odcinka Kraków - Oświęcim jako części kanału Dunaj-Wisła, postanowiło wyzyskać ten odcinek wodny i włączyć go do projektowanej magistrali wodnej Wisła - Śląsk. (...) - opisywał Gość Niedzielny w styczniu 1937 roku.

Sierpień 1938, Kraków - Ludwinów. Budowa Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Kiedy Wisła poniesie chrzanowskie porfiry? - zapytywał na łamach Ilustrowanego Kuryera Codziennego autor artykułu Jul. Mier. (zapewne Juliusz Mieroszewski), opisując wielkie inwestycje związane z regulacją koryta Wisły w Krakowie. Budowany szlak wodny miał bowiem służyć jako droga transportu budulca z kamieniołomów.

Objazd nasz rozpoczęliśmy od zwiedzenia robót prowadzonych z kredytów Funduszu Pracy w Krakowie pod Wawelem. Prace prowadzone są na przestrzeni od mostu dębnickiego po Wawel, a celem ich jest skorygowanie kolana koryta Wisły u stóp wzgórza wawelskiego. Zakręt ten jest bardo niekorzystny dla żeglugi, w czasie zaś podwyższonego stanu wód stwarza stałe niebezpieczeństwo dla wzgórza, przez które biegnie droga okalająca wzniesienie wawelskie. (...)

Z pod wawelskiego wzgórza droga nasza wiedzie do Ludwinowa. Tutaj stajemy oko w oko z jednym z najważniejszych - tak pod względem regulacyjnym, jak i komunikacyjno-gospodarczem - zagadnieniem ziemi krakowskiej, któremu na imię: kanał Przemsza - Wisła. Kanał ten - projektowany jeszcze przed wojną przez inżynierów galicyjskich - połączy w przyszłości Zagłębie węglowe z Krakowem i Wisłą via Wisła z morzem.

Sierpień 1938, Kraków - Ludwinów, Most Retmański. Budowa Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że najwłaściwszą drogą eksportową dla porfirów chrzanowskich jest Wisła. Transport drogami żelaznymi jest ostateczną ewentualnością jako najdroższy. To też istotną bramą wypadową dla połączonych trzech kamieniołomów chrzanowskich będzie port wiślany w Okleśni, do którego budowy już przystąpiono.

Oczywiście Wisła jako arterja komunikacyjna będzie mogła być racjonalnie wykorzystana tylko łącznie z kanałem wspomnianym na wstępie: Przemsza - Wisła. Prace nad budową tej arterii postępują wolno. (...) W chwili obecnej prace prowadzone są na 5 odcinkach kanału: w Spytkowicach, Ryczowie, Brzeźnicy, Wielkich Drogach i Ludwinowie. (...)

Arterje komunikacyjne tak wodne, jak lądowe, są unerwieniem obszarów gospodarczych, bez których kraj obumiera. Najwyższy czas, abyśmy tę prostą prawdę ekonomiczną głęboko wbili sobie w pamięć: droga to życie!

Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 222 / 1938

Sierpień 1938, Kraków - Ludwinów, widok z Mostu Retmańskiego. Budowa Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Światowid 20 sierpnia 1938 roku także donosił:

W porcie wiślanym w Okleśni będzie brama wypadowa, skąd na całą Polskę rozchodzić się będą piękne porfiry z Orleju. Zupełne rozwiązanie problemu transportowego dokona się jednak dopiero wtedy, gdy zbudowany zostanie kanał Przemsza - Wisła, który połączy Zagłębie Węglowe z Wisłą, a w przedłużeniu z polskiem morzem. Prace nad budową tego kanału, przeprowadzane przez Fundusz Pracy, są w toku, chociaż z powodu trudności technicznych postępują dość wolno.

('Kamienny skarb')

Sierpień 1938, Kraków - Ludwinów. Budowa Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Którędy przechodzić będzie kanał węglowy Śląsk - Wisła? - artykuł pod tym tytułem, zamieszczony w Gościu Niedzielnym w styczniu 1937 roku, przynosił jeszcze inne informacje o możliwym przebiegu wodnych szlaków. Otóż według pisma jeden z wariantów obejmował... Dolinę Prądnika:

Kanał Wisła - Zagłębie węglowe (Śląsk, Dąbrowskie i Jaworznickie) będzie. To rzecz pewna. Możne jeszcze nie prędko, ale będzie. Czy jednak przechodzić będzie szlakiem projektowanej magistrali Dunaj-Wisła, nie wiadomo. Ostatnie miesiące postawiły na tym znak zapytania. Wyłonił się bowiem nowy projekt bardzo ciekawy i oryginalny. Przewiduje on przerzucenie kanału  węglowego Wisła - Śląsk z prawego brzegu Wisły na lewy i poprowadzenie go między innymi doliną Ojcowską. Wyzyskanoby przy budowie nowej trasy kanału Białą Przemszę, Brynicę i Prądnik. Twórcy nowego projektu, przewidując widocznie, że projekt poprowadzenia kanału spławnego przez tego rodzaju rezerwat przyrodniczy, za jaki uważać można dolinę Ojcowską, może się spotkać, podobnie jak budowa kolejki na Kasprowy Wierch, z protestem czynników zajmujących się ochroną przyrody, 'przykroili' go odpowiednio. A więc projektują kanał wąski i głęboki, ukryty na dnie doliny. Do poruszania na kanale załadowanych węglem berlinek użytoby trakcji elektrycznej, słowem, byłby to tramwaj wodny. A więc bez dymu, huku i stuku płynąłby sobie polski węgiel po otoczonym białymi malowniczymi skałami ojcowskim kanale ze Śląska na Wisłę, stąd w świat daleki.

Są to na razie wszystko projekty, jedne mniej, drugie więcej realne, w każdym razie bliższe urzeczywistnienia niż projekt kanału Śląsk - Warszawa, którego koszt obliczyli fachowcy na fantastyczną na nasze stosunki sumę 700 milionów zł. (...)

Projekt w takiej wersji na szczęście nie powstał.

Sierpień 1938, Kraków - Ludwinów. Budowa Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Sierpień 1938, Brzeźnica. Budowa Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Sierpień 1938, Brzeźnica. Budowa Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Sierpień 1938, Brzeźnica. Wagoniki transportowe na budowie Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Sierpień 1938, Brzeźnica. Budowa Kanału Śląsk - Kraków (Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Projekt drogi wodnej powracał także po ostatniej wojnie.

Po II-ej wojnie światowej powstała koncepcja kaskady górnej Wisły (od ujścia Przemszy do ujścia Sanu). Ostatecznie po trwającym pół wieku okresie budowy (...) została zrealizowana jedynie na odcinku od Oświęcimia do Krakowa (Przewozu), poprzez budowę sześciu stopni wodnych. Wybudowana w przeciągu pół wieku Droga Wodna Górnej Wisły to w istocie 'izolowany' fragment drogi wodnej. Od śluzy stopnia wodnego Dwory, do śluzy stopnia wodnego Przewóz. Droga Wodna Górnej Wisły jest 'ślepa' z jednej i z drugiej strony (Wojciech Bosak: Kanał Śląski. Połączenie aglomeracji małopolskiej i śląskiej wspólną drogą wodną, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie, Kraków 2011)