Krakowskie miejsca związane z Wyspiańskim [PRZEWODNIK]

Al. 3 Maja 1
MNK posiada największą w Polsce kolekcję dzieł Wyspiańskiego. Część z nich zakupiono od samego artysty, np. potężne projekty witraży do katedry wawelskiej (Kazimierz Wielki, św. Stanisław, Henryk Pobożny), niektóre pochodzą z darów, m.in. liczne portrety oraz widoki na kopiec Kościuszki podarowane przez Feliksa Jasieńskiego. Wiele obiektów zostało zakupionych od rodziny artysty lub kolekcjonerów, dzięki czemu w zbiorach Muzeum znalazły się również rekwizyty teatralne, projekty polichromii i witraży do kościoła Franciszkanów, meble z mieszkania Żeleńskich czy osobiste pamiątki po Wyspiańskim.
www.mnk.pl

Al. Krasińskiego 23
Muzeum mieści się w dawnej siedzibie pracowni witrażowej Stanisława Gabriela Żeleńskiego (powstałej w 1902 r.), która realizowała witraże Wyspiańskiego do Domu Towarzystwa Lekarskiego i do kościoła Franciszkanów. www.muzeumwitrazu.pl

Ul. Krupnicza 26
Miejsce narodzin Wyspiańskiego (15 stycznia 1869 r.). Parterowy wówczas dom należał do rodziny matki artysty, Marii z Rogowskich, która poślubiła Franciszka Wyspiańskiego, młodego rzeźbiarza wynajmującego tam pracownię. W 1932 r. kamienicę kupił Józef Mehoffer, przyjaciel Wyspiańskiego z czasów szkolnych, wtedy uznany już artysta, oraz rektor Akademii Sztuk Pięknych. Dziś to oddział MNK.

Ul. Karmelicka 6
Stanisław Wyspiański zaprojektował wystrój mieszkania Tadeusza Boya-Żeleńskiego, lekarza, literata, krytyka i tłumacza. Wnętrze było surowe, kolory ścian intensywne, a jasne, proste meble nawiązywały do wzornictwa ludowego. Wystrój tworzył kompozycyjną całość, począwszy od kolorów ścian, obić i tkanin z roślinnymi motywami, po układ mebli, których nie dało się przestawiać i które, chociaż oryginalne i piękne, były niewygodne.

Ul. Floriańska 45
Cukiernia Lwowska (założona w 1895 r.). Bywali w niej m.in.: Wyspiański, Leon Wyczółkowski, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Xawery Dunikowski, Stanisław Przybyszewski, Tadeusz Boy-Żeleński, Lucjan Rydel, Włodzimierz Tetmajer.

Pl. Matejki 13
Po raz pierwszy Wyspiański zetknął się z uczelnią jeszcze przed maturą jako słuchacz nadzwyczajny. Studentem oficjalnie został w 1887 roku. Razem z przyjacielem Józefem Mehofferem kształcił się pod okiem Jana Matejki.
W 1902 r. kolejny rektor uczelni, Julian Fałat, zatrudnił artystę w katedrze malarstwa religijnego i dekoracyjnego.

Pl. Świętego Ducha 1
Na deskach Teatru Miejskiego, dziś imienia Juliusza Słowackiego, wystawiano sztuki Wyspiańskiego, m.in. "Wesele", "Bolesław Śmiały".

Ul. Szpitalna 21
Tu mieści się Muzeum Teatralne im. Stanisława Wyspiańskiego, oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Obecnie w remoncie.

Dom Rzemiosł (nr 3) i Dom Towarzystwa Lekarskiego (nr 4)
Dom Rzemiosł aż do 2010 r. pełnił funkcję magazynu Teatru im. Juliusza Słowackiego. Dziś to m.in. przestrzeń multimedialna i edukacyjna, sala prób, wypożyczalnia kostiumów i rekwizytów teatralnych. www.domrzemiosl.pl
Dom Towarzystwa Lekarskiego - jego wnętrze w 1904 r. zaprojektował Wyspiański. Na pierwsze piętro prowadzi klatka schodowa w słonecznym kolorze, z balustradą z powiększonymi kwiatostanami i liśćmi kasztanowca. Wspiera się ona o filary przypominające te z dziedzińca Collegium Maius. Światło słoneczne wpływa do pomieszczenia przez witraż, który przedstawia Apolla. Sala posiedzeń ma kolor głębokiego różu, pod sufitem biegnie fryz z motywem pelargonii, a żyrandole otrzymały kształt płatka śniegu wyciętego w blasze.

Pl. Mariacki 5
U schyłku XIX w. przeprowadzono restaurację kościoła Mariackiego pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego. Polichromię ścian zaprojektował Jan Matejko, a wykonywali ją m.in. jego studenci Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer. Pokryli oni sklepienie kościoła wyobrażeniem gwieździstego nieba, zaś ściany motywami ornamentalnymi, godłami cechów krakowskich oraz postaciami aniołów grających na instrumentach i trzymających banderole z wersami litanii loretańskiej.
Wyspiański i Mehoffer dostali za zadanie samodzielne przygotowanie nad chórem kościoła witraża z 36 scenami z życia Marii.
Ponadto Wyspiański zaprojektował 20 kwater witraża z herbami i monogramami osób zasłużonych dla kościoła.

Pl. Mariacki 9
To tu mieściła się pierwsza samodzielna pracownia artysty. W liście do Lucjana Rydla pisał: "Widok cudowny na cały carefur około kościoła, na Świętą Barbarę, wikarówkę, przecudowny. [.] XV-sty wiek z okna". Kamienicę przy placu Mariackim zburzono i rok po śmierci Wyspiańskiego stanął na jej miejscu nowy budynek.

Pl. Wszystkich Świętych 2
To jeden z najnowocześniejszych budynków w sercu Krakowa, zaprojektowany przez pracownię Ingarden & Ewý i wybudowany w latach 2006-2007. Najważniejszym jego elementem są zrealizowane współcześnie witraże, powstałe na bazie malarskich projektów Wyspiańskiego do katedry na Wawelu (św. Stanisław, Henryk Pobożny, Kazimierz Wielki).

Pl. Wszystkich Świętych 5
Gotycka świątynia, w której Wyspiański podjął się stworzenia polichromii i witraży w czasie renowacji. Powstało w ten sposób jedno z najwybitniejszych i najniezwyklejszych wnętrz kościelnych tamtego czasu. W 1895 r. artysta dostał zamówienie na zaprojektowanie polichromii. Pokrył ściany malunkami polnych kwiatów: bratków, irysów, rumianków, słoneczników, maków, kaczeńców, kąkoli. Niestety, nie wszystkie pomysły Wyspiańskiego spodobały się mnichom, m.in. sklepienie nie zostało pokryte wyobrażeniem lecących ptaków. Dwa lata później franciszkanie zaproponowali Wyspiańskiemu zaprojektowanie witraży do kościoła. Nad ołtarzem głównym artysta umieścił przedstawienie św. Franciszka z Asyżu oraz bł. Salomei, fundatorki polskiego zgromadzenia klarysek. Do okna po przeciwległej stronie kościoła artysta zaprojektował witraż Bóg Ojciec - Stań się.

Pomyślane jako teren ogrodowy, Planty były i są miejscem spacerów oraz odpoczynku mieszkańców Krakowa. Inspirowały również Stanisława Wyspiańskiego, który przedstawiał je na swoich obrazach kilkukrotnie.

Ul. Kanonicza 25
To tutaj w 1873 r. z domu przy ulicy Krupniczej przeniósł się Franciszek Wyspiański wraz z rodziną. W dawnej stajni i wozowni w podwórcu urządził swoją pracownię rzeźbiarską. Po śmierci matki ojciec popadł w alkoholizm, dlatego też w 1880 r. mały Stanisław wyprowadził się do wujostwa - Joanny i Kazimierza Stankiewiczów.

Od dzieciństwa fascynował Wyspiańskiego i zajmował szczególne miejsce w jego twórczości. Razem z architektem Władysławem Ekielskim stworzył projekt przebudowy wzgórza wawelskiego nazwany Akropolis. Zamierzali go urzeczywistnić po odzyskaniu przez Polaków Wawelu od austriackiego wojska na początku XX w. Wzgórze ponownie miało się stać duchowym oraz politycznym centrum kraju i mieścić: parlament, Polską Akademię Nauk, Muzeum Narodowe, ale także grecki teatr i stadion sportowy. Projekt nigdy nie został zrealizowany.

Ul. Skałeczna 15
Bazylika i klasztor Paulinów na Skałce zawsze były Wyspiańskiemu bliskie. Stały się również tematem jego dramatów. Tutaj też został pochowany 2 grudnia 1907 r.

Ul. Krowoderska 79
Stanisław Wyspiański wynajął to mieszkanie w styczniu 1901 r. Zamieszkał w nim z żoną Teodorą Teofilą oraz dziećmi: Teodorem, Heleną, Mieczysławem i Stanisławem. Mieszkanie znajdowało się na drugim piętrze i składało z siedmiu pokoi. W narożnym pokoju z balkonem i trzema oknami artysta urządził swoją pracownię. Ściany łącznie z sufitem pomalowane były na kolor ciemnobłękitny, stąd nazwa "szafirowa pracownia". Obecnie działa w tym miejscu Fundacja Dom Stanisława Wyspiańskiego, organizująca zajęcia dla dzieci i młodzieży.

Ul. Tetmajera 28
"A to Polska właśnie" - pamiętne słowa z "Wesela" miały paść z ust Poety w tym bronowickim dworku. 20 listopada 1900 r. odbyło się tutaj przyjęcie weselne Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny. Wyspiański, świadek na ślubie Rydla, zainspirowany wydarzeniami tamtego wieczoru stworzył "Wesele". Obecnie w Rydlówce przygotowywana jest nowa ekspozycja pod opieką Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.