Plakat agitujący za zniesieniem Senatu, 1946, ANK, Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej w Bochni, sygn. 29/2091/10, s. 4.
W Referendum Ludowym przeprowadzonym 30 czerwca 1946 r. znalazły się trzy pytania:
1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienia podstawowych gałęzi gospodarki krajowej z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?
3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Polski na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?
Plakat agitujący za zniesieniem Senatu, 1946, ANK, Afisze i plakaty PZPR w Krakowie, sygn. 536.
- Referendum Ludowe było uważane za wybieg w celu odłożenia wyborów. Komuniści potraktowali je też jako próbę rozeznania terenu, ustalenia stopnia poparcia dla władzy i regionów, w których Blok Demokratyczny [który tworzyła komunistyczna Polska Partia Robotnicza (PPR) oraz satelickie - Polska Partia Socjalistyczna (PPS), Stronnictwo Ludowe (SL) i Stronnictwo Demokratyczne (SD)] ma większe wpływy - mówi prof. Andrzej Paczkowski w wywiadzie zamieszczonym w dodatku AleHistoria.
Ulotka znaleziona w Nowym Targu, ANK, 1946, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie, sygn. 29/2126/36.
Opozycyjne Polskie Stronnictwo Ludowe wzywało do głosowania na pierwsze pytanie NIE, a na pozostałe TAK. Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość nawoływało do głosowania NIE na dwa pierwsze pytania i TAK na ostatnie. Organizacje obozu narodowego i zbrojnego podziemia zaś głosiły hasło: 3xNIE.
Plakat wzywający do głosowania za utrwaleniem ustroju gospodarczego zaprowadzonego przez reformę rolną, 1946, ANK, Afisze i plakaty PZPR w Krakowie, sygn. 522.
Według oficjalnych wyników na pierwsze pytanie TAK odpowiedziało 68,2% głosujących, na drugie 77,3%, a na trzecie 91,4%.
- W rzeczywistości wyniki fałszowano już na poziomie komisji obwodowych, następnie okręgowych i na końcu w komisji centralnej. Tylko w nielicznych okręgach podano wyniki prawdziwe lub bardzo zbliżone do prawdziwych. W Nowym Sączu negatywnie odpowiedziało na pierwsze pytanie 89% głosujących, na drugie 82%, natomiast na trzecie 60%. Również w Krakowie wyniki oficjalne, odpowiednio: 84,0%, 71,6%, 29,5% odpowiedzi negatywnych zbliżone były do szacunków prowadzonych przez PSL i WiN - podaje Archiwum Narodowe w Krakowie w serwisie poświęconym Referendum 1946.
Nad fałszowaniem wyników czuwali specjaliści przysłani przez Stalina: ekipa płk. Arona Pałkina z NKWD.
Bibuła konspiracyjna WiN omawiająca Referendum Ludowe, 1946, ANK, Wolność i Niezawisłość (WiN), sygn. 29/1314/3.
Dywersyjna ulotka rzekomo wydana przez PSL, 1946, ANK, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie, sygn. 29/2089/219, s. 55.
Plakat wzywający do głosowania 3 x Tak, 1946, ANK, Zbiór afiszy, plakatów i druków ulotnych, sygn. 29/1333/ Teka X, plakat nr 18.
Plakat Społeczno Obywatelskiej Ligi Kobiet, 1946, ANK, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie, sygn. 29/2089/219, s. 57.
Fragment pisma PSL dot. nadużyć w trakcie Głosowania Ludowego, 1946, ANK, Wojewódzka Rada Narodowa w Krakowie, sygn. WRN 147, s. 265. Część dalszą tego pisma można zobaczyć na wirtualnej wystawie o referendum, przygotowanej przez Archiwum Narodowe w Krakowie.
Karta do głosowania ludowego, 1946, ANK, Urząd Wojewódzki Krakowski, sygn. UW II 3333.
Prof. Andrzej Paczkowski w wywiadzie dla dodatku AleHistoria: - Znając już wyniki referendum, podzielono Polskę na obszary: silnie zagrożone, średnio zagrożone, słabo zagrożone oraz spokojne, i w zależności od tego stosowano odmienne środki. Kampania wyborcza zaczęła się de facto już latem 1946 r., ale rozpętała się w listopadzie. Wysłano w teren grupy ochronno-propagandowe, w których uczestniczyło około 160 tys. osób, blisko połowę stanowili żołnierze i oficerowie Wojska Polskiego, które cieszyło się autorytetem. Grupy te organizowały wiece, spotkania, rozlepiały plakaty, starały się np. doprowadzić do 'samorozwiązywania się' kół PSL, no i zdobywały informacje o tym, co się dzieje w terenie.
Adam Leszczyński:Działaczy PSL nawet mordowano.
Prof. Paczkowski: - Skrytobójczo, w niektórych powiatach działały szwadrony śmierci. Zastraszano w ten sposób nie tylko działaczy PSL, ale też inne grupy społeczne. Ponadto wsadzano masowo do więzień. Przed samymi wyborami nastąpiła fala prewencyjnych aresztów ? na kilka czy kilkanaście dni zamknięto zapewne kilkadziesiąt tysięcy aktywistów lokalnych, ale też 149 kandydatów z list PSL.
Władze zastosowały również serię prawnych wybiegów. Przepisy np. dawały podstawę do odbierania prawa głosu podejrzanym o kolaborację z Niemcami czy niegodne zachowanie w czasie okupacji. Przy odrobinie wysiłku prawie każdego można było o to oskarżyć, a jeśli zarzut się nie potwierdził, i tak było już po wyborach.
Adam Leszczyński: Ilu wyborców pozbawiono prawa głosu?
- Ponad 409 tys., z różnych powodów, nieliczni zapewne rzeczywiście kolaborowali. Wiele osób dopiero przy urnie się dowiadywało, że są skreślone z listy wyborczej. W 10 z 52 okręgów unieważniono listy PSL pod różnymi pretekstami - np. dlatego, że kiedy je zgłaszano, podpisane zostały przez osoby, które utraciły prawo głosu. Oznaczało to, że około 5 mln Polaków nie mogło głosować na PSL, bo w ich komisjach nie było listy tej partii. Stosowano też techniczne kruczki, żeby utrudnić głosowanie na ludowców, np. lista Bloku Demokratycznego miała w całej Polsce numer 3, natomiast PSL w okręgach dostawało różne numery, żeby utrudnić scentralizowany kolportaż materiałów wyborczych i mieszać ludziom w głowach. Gazeta Ludowa - dziennik PSL - drukowała te numery, ale i tak zamieszanie było ogromne. Kampania propagandowa miała bezprecedensową skalę, a jej głównym wykonawcą były Ministerstwo Informacji i Propagandy oraz Główny Zarząd Polityczny WP.
Władze dążyły do tego, aby głosowano jawnie i zbiorowo: człowiek wchodził do komisji, pokazywał trójkę, wkładał do koperty i dawał przewodniczącemu komisji, a on wrzucał do urny. W niektórych lokalach stały dwie kolejki ? ta dla głosujących jawnie i zbiorowo posuwała się szybko, w drugiej, dla głosujących niejawnie, stało się dwie-trzy godziny.
Przygotowano też matematyczną instrukcję, jak fałszować wyniki. Być może była dla większości wykonawców trudna, ale jakoś dali sobie radę. (...)
19 stycznia 1947 r. Komuniści fałszują wybory do Sejmu [ROZMOWA Z PROF. ANDRZEJEM PACZKOWSKIM]
Ogłoszenie starosty nowosądeckiego o przesunięciu godzin policyjnych w
dniu wyborów, 19 stycznia 1947, ANK, Urząd Wojewódzki Krakowski, sygn. UWII 788.
Dobrą ilustracją tego, w jakiej atmosferze odbywały się wybory, są artykuły opublikowane w tym dniu w Dzienniku Polskim (nr 18, 19 stycznia 1947).
'Chodzi o dobro ojczyzny' - objaśnia Dziennik cel wyborów. I poucza: - 'Blok Stronnictw Demokratycznych i Związków Zawodowych i w naszym województwie i w całej Polsce swoim programem wyborczym zapewnił, a składem osobistym swoich list kandydatów udowadnia, że jednoczy ogół demokratycznego społeczeństwa polskiego pod sztandarem najlepiej przemyślanej pracy dla dobra Ojczyzny. Dlatego społeczeństwo odpowie mu zaufaniem i masowym poparciem'.
W rubryce Myśli i fakty publicysta DP rozprawia się z politycznymi przeciwnikami: - 'Stronnictwa Bloku Demokratycznego odwołują się do rozsądku społeczeństwa polskiego i jego zdrowego rozumu. Mówią one językiem faktów i rzeczywistości widzialnej i sprawdzalnej. Obóz przeciwny przemawia innym językiem, - chociaż tym samym polskim - gdyż odwołuje się do mrocznych uczuć i i do trujących osadów, które pozostawiła po sobie okupacja. Trafnie ujął różnice między Blokiem Demokratycznym a blokiem opozycji wiceminister Kultury i Sztuki Leon Kruczkowski, który przemawiając w sali Miejskiej Rady Narodowej w Krakowie - oświadczył, że w obecnej sytuacji można nazwać Blok Demokratyczny - rozumnym chirurgiem, który wie czego chce, zaś Mikołajczyka - znachorem udającym cudotwórcę, który liczy na to, że kult znachorstwa jest w Polsce jeszcze dosyć żywy'.
W tym samym numerze gazeta donosi o procesach sądowych i rozbiciu partyzanckich ugrupowań, karach śmierci:
- 'Ostatnie zeznania oskarżonych. 9-ty dzień procesu komendy głównej WiN-u'.
- 'Konfident gestapo Marcel skazany na śmierć' (autor nie omieszka zaznaczyć, że oskarżony był ostatnio czynnym członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego).
- 'Rozbicie bandy terrorystycznej we wsi Torki w pow. koneckim', 10-osobowej 'bandy Wilka'. - 'W wyniku walki dowódca oraz jeden z bandytów zostali zabici, pozostałych bandytów ujęto' - relacjonuje DP.
- '4 wyroki śmierci w toczącym się przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Łodzi procesie przeciwko bandzie terrorystycznej, znanej pod nazwą Abażur 101'.
- 'Współpraca bandy terrorystycznej z PSL we Wrocławiu'. Proces przeciw przeciw 'dezerterowi ze strażnicy W.P. i organizatorowi bandy terrorystycznej Janowi Kaldzie oraz przeciw 6 członkom bandy, aktywnym działaczom PSL z pow. kłodzkiego'.
- 'Wyrok na oddział bandy Ognia' - przed Rejonowym Sądem Wojskowym, na sesji wyjazdowej w Myślenicach. Gazeta wymienia zasądzone kary: śmierć, dożywotnie więzienie, 10 lat więzienia, 15, 5...
- 'Rejonowy Sąd Wojskowy ogłosił wyrok w sprawie nielegalnej organizacji, która występowała pod nazwą Krakowska brygada obrony narodowej'. Wyrokiem sądu skazani zostali Władysław Eitminowicz na 10 lat więzienia, Władysław Flaga, Zofia Noga po 8 lat więzienia itd...
- 'W wyniku rozbicia bandy Mściciela na terenie pow. wadowickiego (...) i aresztowania zastępcy Mściciela Nowaka, pseud. Lola, władze bezpieczeństwa prowadzą dalsze śledztwo' - donosi gazeta.
Rezolucja Powiatowego Zarządu Stronnictwa Ludowego w Tarnowie, 1947,
ANK, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie, sygn.
29/2089/72, s. 3.
Trybuna Robotnicza (nr 18 / 1947) zamieściła w wyborczym wydaniu złowróżbną wypowiedź wojewody śląskiego gen. Aleksandra Zawadzkiego:
- Do trzech kategorii ludzi przemówię.
Tym, którzy uparcie tkwią w swym zaślepieniu, nie chcą uznać Nowej Polski i mas pracujących, jako nowych w tej Polsce gospodarzy, a zarazem tym, którzy w swym błądzeniu i nienawiści dochodzą do zbrodni sabotażu, szpiegostwa i bratobójstwa - tym powiem:
JAK SOBIE POŚCIELECIE, TAK BĘDZIECIE SPALI. POLSKA LUDOWA JEST DOSTATECZNIE SILNA, BY DAĆ SOBIE Z WAMI RADĘ.
(...) Tych wreszcie, którzy są przekonanymi zwolennikami Polski Ludowej i jej Rządu, wzywam, by nie zamykali się w swym wykrystalizowanym uświadomieniu. Nieście dumnie i wysoko sztandar Nowej Polski Ludowej. (...) Pomagajcie chwiejnym i wahającym się znaleźć słuszną drogę z nami. Pracujcie nad odizolowaniem od społeczeństwa reakcyjnych wrogów Polski Ludowej (...).
Odezwa Polskiej Partii Robotniczej Komitet Powiatowy w Wadowicach,
[1947], ANK, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie,
sygn. 29/2089/72, s. 13.
Trybuna Robotnicza (nr 18 / 1947) w wyborczym wydaniu zamieściła List do redakcji: Dlaczego występuję z PSL?
(...) Wystąpienie swoje motywuję tym, że jako robotnik, popieram jedność robotniczą, zaś przywódca PSL ma w swym programie rozbicie jedności Narodu Polskiego i robotników polskich, czego dowodem jest, że Mikołajczyk nie chciał się przyłączyć do Bloku, który właśnie wyraża jedność narodową i jedność klasy robotniczej.
Dziś jasno widzę, że Mikołajczyk jest rozbijaczem jedności, a że z takim programem i polityką nie zgadzam się, więc występuję ze stronnictwa i popieram klasę robotniczą i Blok Demokratyczny. Będę głosował demonstracyjnie na Blok Demokratyczny, tak jak każdy Polak winien głosować.
Wykaz okręgów z unieważnionymi listami PSL, 1947, ANK, Komitet
Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie, sygn. 29/2089/79, s. 24.
20 stycznia 1947 Dziennik Polski podsumowywał: - Kraków wykazał w czasie wczorajszych wyborów swe wyrobienie polit. (...) Podkreślić należy właściwe zarządzenie przebiegu wyborów, gdyż ani w pobliżu lokali, a tym bardziej w samym ich obrębie, nieraz dość obszernym, nikt nikogo nie 'urabiał', ani też nikt nie występował ze spóźnioną agitacją.
(...) Niestety byli i tacy, którzy dopiero przy stole z urną dowiadywali się, że ?nie ma ich na liście głosujących?. Winę tego przypisać muszą samym sobie, ponieważ we właściwym terminie nie sprawdzili czy wskutek omyłki nie zostali pominięci.
- W Krakowie, na który PSL tak bardzo liczyło, doszedł do głosu postęp i prawdziwy patriotyzm - obwieszczał autor w rubryce Głos spod Wawelu.
Odezwa Powiatowego Zarządu Stronnictwa Ludowego w Tarnowie, 1947 r.,
ANK, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie, sygn.
29/2089/72, s. 1.
Według wyników oficjalnych przeprowadzone 19 stycznia 1947 r. wybory do Sejmu wygrał Blok Demokratyczny (który tworzył komunistyczna Polska Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne). Oficjalnie wygrał z ponad 80-procentowym poparciem.
PSL Stanisława Mikołajczyka w tych sfałszowanych wyborach osiągnął 10,3 proc. poparcia.
Odezwa Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet, 1946, ANK, Komitet
Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie, sygn. 29/2089/72, s.9.
Pismo Okręgowego Komitetu Wyborczego w Myślenicach, 1947, ANK, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie, sygn. 29/2089/72, s. 10.
'Manifestacyjne głosowanie jest jedyną odpowiedzią każdego ludowca demokraty na bandyckie mordy i napady NSZ-owców, z którymi on nie ma i nie chce mieć nic wspólnego'...
Sprawozdanie z wieców przedwyborczych, 1947, ANK, Urząd Wojewódzki
Krakowski, sygn. UWII 789, s. 2135, 2137.
Odezwa Polskiej Partii Robotniczej Komitet Powiatowy w Wadowicach,
1947, ANK, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie, sygn.
29/2089/72, s. 2.
Janusz Grzybowski: Idziemy do urn (Warszawa 1946. Poradnik Pracownika
Społecznego), fragment, ANK, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej
w Krakowie, sygn. 29/2089/72, k. 35, 36.
Janusz Grzybowski: Idziemy do urn (Warszawa 1946. Poradnik Pracownika
Społecznego), fragment, ANK, Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej
w Krakowie, sygn. 29/2089/72, k. 36, 37.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze