Rejtan - Upadek Polski (1866 r.) Jana Matejki był jednym z bardziej kontrowersyjnych obrazów epoki - piszą twórcy wystawy. I przypominają jego historię.
Obraz, skończony w listopadzie 1866 roku przez dwudziestoośmioletniego wówczas malarza, wystawiony w Krakowie w Towarzystwie Naukowym jeszcze w tym samym miesiącu, od razu wzbudził gorące kontrowersje, dyskusję toczono bowiem po upadku powstania styczniowego, w atmosferze rozpamiętywania powodów jego klęski. Jan Matejko ukazał na swym płótnie własną wizję dramatu i ludzi odpowiedzialnych jego zdaniem za utratę wolności, których nie wahał się wskazać, i to spowodowało gremialny atak na niego.
Najmocniejszego sformułowania użył Józef Ignacy Kraszewski, który wręcz oświadczył, że trupa matki policzkować się nie godzi. Wbrew przeciwnościom Matejko zgłosił swój obraz na wystawę paryską i po zakwalifikowaniu przez komisję w Wiedniu - jako że był on poddanym austriackim - w kwietniu1867 roku obraz został wystawiony w Paryżu na Wystawie Światowej w dziale austriackim. Jury Wystawy Światowej przyznało Rejtanowi Matejki medal pierwszej klasy. Dzięki wielbicielom twórczości malarza - Romualdowi Karpińskiemu z Banku Narodowego w Wiedniu i Rudolfowi Eitelbergerowi, austriackiemu krytykowi sztuki - obraz został zauważony przez samego cesarza i w konsekwencji zakupiony do zbiorów cesarskich za 50 tysięcy franków. Po odzyskaniu niepodległości, w 1920 roku, obraz został zakupiony do Państwowych Zbiorów Sztuki w Warszawie.
W Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku możemy się przekonać, jak wiele emocji budził - i wciąż budzi - obraz Matejki także wśród artystów - zarówno XIX wiecznych (Georg Fischhof), jak i współczesnych (Maciej Bieniasz, Waldemar Wojciechowski, Marek Zalejski, Justyna Gryglewicz, Łukasz Trzciński).
Za osobliwość można uznać pracę austriackiego artysty znanego jako Georg Fischhof (1859 - 1914). Fischhof dosyć wiernie powtórzył dzieło Matejki, rozbudowując je o własną kompozycję. Według tradycji rodzinnej obraz powstał na zamówienie członka rodziny Ważny, cesarskiego urzędnika. Wywieziony do Australii w 1958 roku, pozostawał w posiadaniu tej rodziny do lat 70. XX wieku. Obecny właściciel, Polak, obywatel Australii, złożył go w 2009 roku w depozycie w Muzeum Narodowym w Krakowie.
Obraz Matejki powraca na wystawie także w kontekście najnowszych dziejów Polski - narodzin Solidarności i stanu wojennego. W Sukiennicach możemy więc obejrzeć m.in. słynny projekt plakatu Solidarności Waldemara Wojciechowskiego.
Na wystawie możemy też obejrzeć pracę Macieja Bieniasza z 1986 roku, inspiracją do której stał się zarówno obraz Matejki, jak i twórczość Jacka Kaczmarskiego, który często nawiązywał w swych piosenkach do wydarzeń historycznych i dzieł malarskich. Nosi ona tytuł: Jacek Kaczmarski - koncert I Rejtan, czyli raport ambasadora - według Jana Matejki.
Wobec zła - na okładce zatytułowanej tak książki prof. Marii Janion (autorem projektu jest Marek Zalejski), zgodnie z intencją autorki widnieje - jak piszą twórcy wystawy - Matejkowski Rejtan - patriota-szaleniec, któremu wyrosły wampiryczne skrwawione kły. Na wystawie możemy zobaczyć projekt okładki.
Specjalnie na wystawę wykonali prace artyści młodego pokolenia. Łukasz Trzciński (rocznik 1981) w obrazie Everyman Rejtan porusza problem samotnej walki w obliczu konfliktów - rozumianych jako moralny dylemat każdego człowieka z osobna.
Justyna Gryglewicz (rocznik 1985) w pracy Equilibrium, eksponując jako główny element kompozycji monetę umieszczoną przez Matejkę u stóp marszałka sejmu Ponińskiego, ukazuje - jak pisze - stan (grożącego upadkiem) chwiejnego balansu, który w tym przypadku staje się inspiracją dla nośnej alegorii politycznej.
Wystawę można oglądać w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach (oddział Muzeum Narodowego w Krakowie) do 27 maja.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze