Pomiędzy ul. Jagiellońską a - zamkniętymi murami miejskimi - ulicami Szczepańską i św. Tomasza stanął, zapewne u schyłku XIII wieku, duży trójnawowy kościół parafialny św. Szczepana. Wkrótce wzniesiono w sąsiedztwie piętrową szkołę oraz kaplicę św. Michała i Macieja, a w końcu XVI stulecia opiekujący się kościołem jezuici wybudowali klasztor i kolegium przeznaczone na nowicjat. W drugiej połowie XVIII wieku po kasacie zakonu jezuitów opuszczony kościół niszczał, a po zajęciu Krakowa przez Austrię pozostałe budynki przeznaczono na koszary (1796 r.).
U progu XIX wieku, w ramach akcji upiększania miasta, wyburzono ostatecznie otoczony cmentarzem kościół św. Szczepana i sąsiednie zabudowania. Skutkiem tego skrócona została o ok. 100 m ul. Jagiellońska, tracąc północno-zachodnią pierzeję. Konfigurację starej zabudowy zdążył jeszcze utrwalić Plan Kołłątajowski (1785 r.), bo na nowoczesnym i precyzyjnym (1: 600) Planie Senackim, sporządzonym w latach 1802-1808, widać już zupełnie pusty plac. Nazwano go spontanicznie Szczepańskim, jednak już w 1811 r. nadano mu nazwę pl. Gwardii Narodowej, jako że stanowił teren ćwiczeń tej nowo utworzonej formacji. Jak nietrudno się domyślić, nowa nazwa nie przyjęła się i plac pozostał Szczepańskim. Przez ponad 150 lat plac pełnił rolę miejskiego targowiska, z całym jego kolorytem, ale i powszechnie znanymi wadami. Jego funkcja zmieniła się dopiero w połowie lat 50., kiedy przeznaczono go na parking. Typowa dla dawnego Krakowa nawierzchnia z wapiennych pieńków, wykonana w drugiej połowie lat 60. XIX wieku (widokówka nr 1), przetrwała do 1965 r. Po przeprowadzonym wtedy remoncie okoliczne ulice pokryto asfaltem, plac zaś otrzymał nawierzchnię z niestarannie ułożonej, granitowej kostki.
Za ojca nowoczesnej, stałej sceny teatralnej w Krakowie uważany jest nie bez racji Jacek Kluszewski (1761-1841). W 1787 r. zawarł on z władzami miasta kontrakt na wynajęcie sali dla przedstawień, w krakowskim ratuszu. Kiedy okazało się, że przedsięwzięcie to ma rację bytu, Kluszewski jeszcze w tym samym roku zorganizował stałą scenę w wydzierżawionym Pałacu Spiskim, przy Rynku Głównym 34. Wybór siedziby nie był przypadkowy, bowiem przez kilkadziesiąt lat, aż do połowy XVIII wieku, ówcześni właściciele pałacu - książęta Lubomirscy - utrzymywali tam teatr w specjalnie na ten cel przystosowanej sali. Prawdziwa historia krakowskiej sceny rozpoczyna się jednak z chwilą połączenia i przebudowy na cele teatralne dwu zakupionych przez Kluszewskiego kamienic przy placu Szczepańskim. Uroczyste otwarcie teatru miało miejsce 1 stycznia 1799 r.
W konkursie na realizację gmachu dla Towarzystwa zwyciężył dość niespodziewanie początkujący wówczas architekt Franciszek Mączyński. Po trwających ponad trzy lata pracach, wiosną 1901 r. gmach nazwany Pałacem Sztuki był gotowy. Chociaż sama bryła budynku przybrała dostojne klasycyzujące formy, całość zdominował - wszechobecny w detalu i dekoracji partii szczytowych - duch wiedeńskiej secesji. Warto podkreślić, że Mączyński jako jeden z pierwszych zadbał o wprowadzenie do rodzimej architektury pierwiastków tego modnego wówczas w Europie nurtu. Duże wrażenie robił reliefowy fryz obiegający ściany gmachu, wykonany według projektu Jacka Malczewskiego. W niszy, w centralnym punkcie elewacji od strony pl. Szczepańskiego, umieszczono wielkie popiersie Jana Matejki, dłuta Antoniego Madeyskiego.
Pałac Sztuki nie wzbudził wówczas powszechnego entuzjazmu. Oto co pisał o nim artysta malarz Walery Eliasz Radzikowski, autor znakomitego przewodnika (Kraków dawny i dzisiejszy): - Na pierwszy rzut oka znać po nim, że to siedziba sztuki, tylko bez żadnego śladu charakteru narodowego. Absolutnie nie mieści ten gmach w sobie nawet szczegółu, któryby wskazywał, że to przybytek sztuki polskiej. Mógłby służyć na cele wystawy utworów sztuki tak dobrze we Francyi, jak i w Niemczech.
Z początkiem 1905 r. rozpoczęła działalność kawiarnia Romana Drobnera - przy pl. Szczepańskim 3a. Był to pierwszy w Krakowie i chyba jedyny jak dotąd budynek wzniesiony z przeznaczeniem na kawiarnię. Chociaż nazwano ją Wiosenna, krakowianie od zaraz przezwali ją Drobnerionem.
Drobner, znany w mieście kupiec i radny miejski, prowadził wcześniej m.in. sklep i restaurację w sąsiednim domu (pl. Szczepański 3), będącym również jego własnością. To właśnie do tej niewielkiej kamieniczki dobudowany został - zwrócony frontem do Plant - jednokondygnacyjny kawiarniany pawilon. Jego architektura, wzbogacona mnóstwem kunsztownych detali nawiązywała do najwspanialszych secesyjnych budowli tamtych lat. Takiej kawiarni nie powstydziłyby się zapewne zarówno Paryż, jak i Wiedeń.
Autorem projektu był jeden z najwybitniejszych krakowskich architektów Jan Zawiejski, zaś pracami budowlanymi kierował Władysław Kleinberger. Choć pawilon był właściwie jednokondygnacyjny, dorównywał wysokością sąsiedniej kamienicy. Utrzymany w modnych wówczas secesyjnych formach, przy zachowaniu właściwej dla stylu lekkości, imponował rozmachem i efektownym doświetleniem wnętrz. Było to możliwe dzięki rozmieszczeniu na wysokości piętra dodatkowej strefy ogromnych okien. Dekoracja wnętrza, wzbogacona biegnącym pomiędzy oknami fryzem, autorstwa Karola Frycza, inspirowana była sztuką ludową z wykorzystaniem pierwiastków inspirowanych huculszczyzną.
W niedzielę 2 października zapraszamy na spotkanie: naszym przewodnikiem po placu Szczepańskim i jego budowlach będzie Krzysztof Jakubowski. Spotykamy się o godzinie 11. Do zobaczenia!
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze