Najciekawsze książki sierpnia [PRZEGLĄD SUBIEKTYWNY]

Krzysztof Środa, Las nie uprzedza (Czarne, premiera 10 sierpnia)

Czeczenia - kraj przeorany okrutną wojną. Maroko - raj dla turystów z Europy. W książce Krzysztofa Środy te dwie odległe krainy stają się częścią jednej opowieści o naturze świata, o przenikaniu się brutalności i delikatności, strachu i odurzenia.

- Zasadą organizującą prozę eseistyczno-podróżniczą Krzysztofa Środy jest niekonkluzywność. Jego czwarta książka jest pod tym względem równie wymagająca co poprzednie -  eseista raczej coś podpowiada, krąży wokół, wzdraga się przed orzekaniem. O czym nam mówi tym razem? Najoględniej rzecz ujmując, 'Las nie uprzedza' traktuje o nasiąkaniu lękiem, o przeczuciu, że zdarzy się coś złego? - pisał o książce krytyk literacki Dariusz Nowacki.

Przeczytaj całą recenzję

Wade Graham, Miasta wyśnione. Siedem wizji urbanistycznych, które kształtują nasz świat, przeł. Anna Sak (Karakter, premiera 9 sierpnia)

'Opowieść Grahama' od miasta romantycznego Goodhue, przez miasto racjonalne Le Corbusiera, po miasto techno-ekologiczne Fostera - to nie nudny specjalistyczny wykład, ale pełna ciekawostek i erudycyjna panorama pokazująca związki architektury i ducha czasów. Często zaskakujące, skoro np. miasto romantyczne (ucieleśniane m.in. przez podmiejskie dzielnice mieszkaniowe amerykańskich bogaczy nawiązujące do dawnych zamków i pałaców) było odpowiedzią na problemy wynikające z industrializacji, a historyzm (z neoklasycznymi budynkami publicznymi Nowego Jorku czy Londynu) przekształcał przekonane o swej potędze miasto w muzeum własnej przeszłości. Fascynująca książka - napisał o książce Juliusz Kurkiewicz. Przeczytaj całą recenzję.

- Miasta wyśnione chciałoby się polecić i podarować nie tylko mieszkańcom miast, ale przede wszystkim miejskim radnym i planistom. Może wizja 'pięciosamochodowego domu usońskiego', zamieszkanego przez jedną zamożną rodzinę, wymyślona przez Franka Lloyda Wrighta dałaby im do myślenia? - zastanawiała się Martyna Nowicka. Przeczytaj jej recenzję.

Tomasz Gawędzki, Cracovia znaczy Kraków. Historia w Pasy? (Wydawnictwo SQN, premiera 3 sierpnia)

Fascynująca - napisana przez doświadczonego dziennikarza sportowego - historia najstarszego klubu piłkarskiego w kraju. Przekrojowe kompendium wiedzy od przedwojennych tytułów mistrzowskich, przez chude lata, po najlepszy od lat sezon w Ekstraklasie. Od Kałuży po Kapustkę. Pełna anegdot i ciekawostek

Przeczytaj fragment książki

Adam Szaja poleca książkę [zobacz wideo]:

Cracovia znaczy Kraków. Historia w Pasy

Małgorzata Czyńska, Kobiety Witkacego. Metafizyczny harem (Znak, premiera 29 sierpnia)

- Czyńska kreśli portrety kolejnych muz, przyjaciółek, sympatii czy kochanek Witkacego. Opisuje także relacje twórcy z matką. Śledzi - i to wydaje się w książce najciekawsze - losy jego wybranek także po samobójczej śmierci artysty w 1939 roku. Helena Czerwijowska zmarła na tyfus w 1942 roku. Czesława Oknińska - ostatnia wielka miłość Witkacego -  po Powstaniu Warszawskim trafiła do Oświęcimia, Ravensbrück, Mauthausen i do obozu pod Lipskiem. Później pracowała jako sekretarka w PAX-ie. Zmarła w 1976 roku. Jadwiga Stachurska zmarła w 1945 roku w Zakopanem, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska w tym samym roku w Manchesterze. Aktorka Irena Solska zmarła w 1958 roku w Skolimowie. Maria Zarotyńska po wojnie prowadziła kiosk z gazetami na Krupówkach. Umiera na gruźlicę w 1988 roku. Zofia Pareńska (Żeleńska) zmarła w 1956 roku. Żona Jadwiga po wojnie mieszkała w Domu Literatów przy Krupniczej w Krakowie, od lat sześćdziesiątych w kawalerce przy Kruczej w Warszawie. Zmarła w 1969 roku - pisał o książce Grzegorz Nurek. Przeczytaj recenzję

Konrad Wojnowski, Pożyteczne katastrofy (Universitas, premiera 8 sierpnia)

Czy katastrofy są konieczne i czy są komuś potrzebne? Jaka korzyść z nich płynie? - Sprawcze działanie katastrof dokonuje się poprzez zakłócenia i zniszczenia. Katastrofy wprowadzają zamęt, wytrącają z równowagi, dezorganizują porządek ludzkiej egzystencji, wymuszając nierzadko przewartościowanie obowiązującej wiedzy o świecie i zmianę kursu rozwoju cywilizacji; zawsze sygnalizują przy tym koniec pewnego świata, a równocześnie stymulują narodziny nowego. Ich dziwaczny urok bierze się z tego, że pozwalają nam doświadczyć czegoś niespodziewanego, a tym samym poszerzyć nasz horyzont poznawczy - przekonuje wydawca książki Konrada Wojnowskiego.

Alain Mabanckou, Papryczka, tłum. Jacek Giszczak (Karakter, premiera 26 sierpnia)

Kolejna powieść Kongijczyka Alaina Mabanckou, która ukazała się w wydawnictwie Karakter. W ?Papryczce?, będącej przede wszystkim pochwałą opowieści, Mabanckou tworzy galerię zwykłych-niezwykłych bohaterów,  takich jak wychowankowie sierocińca, dyrektor satrapa, niezrównoważony  pracownik kostnicy czy właścicielka domu publicznego. Nawiązując żartobliwie do Dickensa i klasycznych powieści łotrzykowskich, pisarz  portretuje mieszkańców ubogich dzielnic, a przy tym jak gdyby nigdy nic opowiada kawał kongijskiej historii.

Fragment książki:

- Pensjonariusze, którzy nie potrafili wyrecytować z pamięci ostatniego przemówienia prezydenta, zwykle w niedzielę zamiatali dziedziniec. Ale Dieudonné Ngulmumako mógł wręczyć miotłę każdemu, kto nie spuścił wzroku w obecności członków personelu czy partii. Zamykał delikwentów w owym lokalu rewolucji, który stał się lochem, by za ciężkimi metalowymi drzwiami z niewielkim otworem, przez który podawano zepsute jedzenie, wpoić im reguły obowiązujące pionierów naukowo-socjalistycznej rewolucji. Ci 'więźniowie rewolucji' - w odróżnieniu od prawych, zdyscyplinowanych i posłusznych 'pionierów rewolucji' musieli bez przerwy słuchać beczącego głosu prezydenta republiki, gdyż rząd wyposażył w radiomagnetofony takie instytucje jak nasz sierociniec, podlegający teraz Ministerstwu Rodziny i Dziecka.

Kate Brown, Plutopia. Atomowe miasta i nieznane katastrofy nuklearne, przeł. Tomasz Bieroń (Czarne, premiera 3 sierpnia)

Fascynująca opowieść o dwóch, pozornie tak odległych i różniących się od siebie miastach, które łączy produkcja plutonu. Oziorsk i Richland leżały po dwóch stronach żelaznej kurtyny. Powinno je dzielić wszystko, ale jednak miały wiele wspólnego. W Richland nie było prywatnej własności, wolnego rynku ani władzy samorządowej. Oziorsk oficjalnie nie istniał, próżno go szukać na mapach. W obu miastach obowiązywały restrykcje dotyczące poruszania się i pobytu. Ale mieszkańcom to nie przeszkadzało. Wyborcy w Richland dwukrotnie odrzucili propozycję nadania ich miejscowości praw miejskich, samorządu i wolnego rynku. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych w Oziorsku dziewięćdziesiąt pięć procent wyborców opowiedziało się za utrzymaniem systemu przepustek, bramek i strażników. Osiedlano tam całe rodziny, którym zapewniano tanie mieszkania i znakomite szkoły. Mieszkańcy wspominali, że nie musieli zamykać drzwi domów, dzieci były bezpieczne, sąsiedzi przyjaźni, bezrobocie, bieda i przestępczość nie występowały. O inwigilacji, tajnych informatorach czy podsłuchach nikt nie wspomina. Tak jak o gigantycznym skażeniu środowiska.

Tak wyglądała plutopia. Jedyne w swoim rodzaju, odizolowane od świata miejscowości, które zaspokajały potrzeby powojennych społeczeństw Ameryki i Związku Radzieckiego. Choć każdy słyszał o Czarnobylu, o Richland i Oziorsku tylko nieliczni. To nie dziwi, bo miejsca te ukrywano niczym tajne laboratoria z Archiwum X. Rosyjskie Ministerstwo Energii Atomowej nie udzieliło Kate Brown zgody na wjazd do Oziorska. Oba miejsca do dziś objęte są zmową milczenia. Wiele spotkań z tymi, którzy zgodzili się mówić, odbyło się w okolicznościach godnych powieści sensacyjnej. Informacje przekazywano nerwowym szeptem i zaszyfrowanym językiem, a informatorzy odmawiali zgody, by ich cytować. Ci, którzy próbowali ujawnić prawdę o wypadkach i zagrożeniach dla zdrowia ludzi, byli inwigilowani, nękani, śledzeni i zastraszani zarówno w USA, jak i w Rosji, nawet po zakończeniu zimnej wojny.

Od Oleandrów po Murmańsk. Antologia polskiego reportażu i quasi-reportażu wojennego nt. I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, red. Andrzej Kaliszewski (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, premiera 29 sierpnia)

Autorski, poprzedzony naukowym wstępem, kanon tekstów reportażowych i quasi-reportażowych z lat 1914?1920. Obok pierwszowojennych relacji takich mistrzów pióra, jak Juliusz Kaden-Bandrowski, Melchior Wańkowicz, Władysław Orkan, Stefan Żeromski, Adam Grzymała-Siedlecki, w antologii znalazły się mniej znane, a równie fascynujące teksty żołnierzy reporterów i żołnierzy pisarzy: Eugeniusza Małaczewskiego, Gustawa Daniłowskiego, Jana Żyznowskiego.

Jak przekonuje wydawca, wybrane przez Andrzeja Kaliszewskiego i zaprezentowane w niniejszej antologii teksty czyta się po latach z ogromnym zainteresowaniem.

Charles King, O północy w Pera Palace. Narodziny współczesnego Stambułu, przeł. Justyn Hunia (Czarne, premiera 17 sierpnia)

O północy w Pera Palace to pełen życia, barw, zapachów i dźwięków portret najbardziej europejskiego z muzułmańskich miast. Na początku XX wieku słabnące imperium osmańskie wydało ostatnie tchnienie; z gruzów wieloetnicznego giganta stopniowo wyłaniała się współczesna Republika Turcji. Był to niezwykły czas w dziejach Stambułu. Po Pera Palace kręciło się tak wielu agentów obcych wywiadów, że obsługa hotelu musiała ich prosić o odstępowanie stolików gościom.

Przybyli z Rosji emigranci sprzedawali na ulicach rodzinne pamiątki. Wśród rosyjskich przybyszów był czarnoskóry Amerykanin, który założył pierwszy w mieście klub jazzowy.

Turecka królowa piękności zdobyła tytuł Miss Universe, a profesor z Bostonu odsłonił ukryte skarby Hagii Sophii. Pierwszy turecki prezydent Kemal Atatürk, muzułmańska feministka Halide Edip, przebywający na wygnaniu Lew Trocki i przyszły papież Jan XXIII walczyli o nowe wizje wolności człowieka. W czasie II wojny światowej przybywali tu niemieccy intelektualiści uciekający przed nazizmem, a żydowscy działacze starali się pomóc swoim rodakom opuścić okupowaną przez Hitlera Europę.

Herta Müller, Angelika Klammer, Moja ojczyzna była pestką jabłka, przeł Katarzyna Leszczyńska (Czarne, 24 sierpnia)

Z Hertą Müller rozmawia Angelika Klammer. - W tym tomie pytająca dyskretnie usuwa się w cień (można nawet odnieść wrażenie, że rozmowa została bardziej napisana przez bohaterkę niż przeprowadzona), a Müller snuje autobiograficzną opowieść, konstruując całość z okruchów rozproszonych w jej powieściach. Raz jeszcze powracamy do biednego dzieciństwa w wiosce w rumuńskim Banacie, nieczułej matki, która ją biła (sama - jako Niemka - była po wojnie ofiarą wieloletniej wywózki na roboty do ZSRR), i do ojca, byłego żołnierza SS, który śpiewał po pijaku hitlerowskie piosenki. Do wyjazdu do miasta i grupy śledzonych przez Securitate przyjaciół. Do pracy w fabryce, w trakcie której odmówiła współpracy z bezpieką, co rozpoczęło wieloletnie szykany. Do konfliktu z banackimi ziomkostwami, które traktowały ją jak ptaka kalającego własne gniazdo. Do wyjazdu do Niemiec, gdzie służby specjalne traktowały ją, o ironio, jako potencjalną agentkę Ceausescu. I do spotkania z niemieckim pisarzem Oskarem Pastiorem, który opowiedział Müller o doświadczeniu sowieckiego obozu, które dzielił z jej matką (po śmierci wyszła na jaw jego współpraca z Securitate, w wywiadzie Müller łagodzi pierwotnie surowy osąd jego postępowania) - pisał o książce Juliusz Kurkiewicz.  Przeczytaj całą recenzję.