Mowa o książce "Osobliwy Gość" Edwarda Goreya w tłumaczeniu Michała Rusinka. Kim jest Rusinek tłumaczyć nie trzeba. Kim jest Gorey - należy, bo o autorze jak dotąd w Polsce było cicho. Nie jest to zadanie łatwe.
O problemie z zaklasyfikowaniem Goreya pisze we wstępie książki sam tłumacz. Tropem nie jest miejsce i czas urodzenia - Gorey całe życie (1925 - 2000 r.) mieszkał w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy klimat jego twórczości wskazywałby raczej na Anglię. I to nie współczesną, a tę co najmniej sprzed wieku.
Pomóc może wymienienie pokrewnych mu dusz. Porównuje się go do Lewisa Carrolla, Edwarda Leara i Rolanda Topora. Za jego spadkobierców uznaje się Tima Burtona i Lemony Snicket oraz Roba Regera, autora "Emily the Strange". Z kolei w sypialni Neila Gaimana wisi podobno jedna z grafik Goreya, a sam Gaiman chciał, by autor "Osobliwego Gościa" zilustrował "Coralinę".
Ciekawe są jego losy rodzinne. Kiedy Edward miał zaledwie 11 lat jego rodzice rozwiedli się, by zejść się 16 lat później. Jedna z jego macoch, piosenkarka kabaretowa, wystąpiła w "Casablance". Prababka rysowała pocztówki. Sam pisarz rodziny nie założył. Określał się jako niezainteresowany kwestią swojej seksualności. Gorey wydał ponad sto własnych książek, zilustrował pół setki cudzych (m.in. wiersze Eliota i limeryki Leara), reżyserował, pisał scenariusze, tworzył kostiumy, scenografię, a pod nieobecność aktorów także grywał w spektaklach na Broadwayu.
O Goreyu najwięcej mówią jego rysunki. Na okładce wydanej właśnie książki widnieje Osobliwy Gość - surrealistyczny, melancholijny pingwinopodobny stwór w szaliku i trampkach. Stoi na tarasie starego pałacu (tego możemy się jedynie domyślać, bo widzimy tylko kamienną balustradę). Wszystko narysowane subtelną kreską, bez zbędnych detali, ale z dbałością o szczegół. Rysunki Goreya zamieszkane są przez ubranych w potężne futra lub doskonale skrojone surduty mężczyzn, wpatrzone gdzieś w przestrzeń, nieobecne postaci smukłych kobiet przesiadujących w edwardiańskich wnętrzach, wymyślone stworzenia o przedziwnych nazwach i nawykach.
Gorey był anglofilem. Częstym tłem ilustracji są angielskie posiadłości, zwracają uwagę doskonale odwzorowane szczegóły odzieży - Na jednej ilustracji Gorey potrafi oddać klimat książki Emily Brontë - żartuje Rusinek. U Goreya fascynuje konsekwencja w budowaniu świata, który jak się wydaje, jest światem, w którym sam chciałby mieszkać. - To jest tak jak z Hrabalem, który po przeczytaniu "Sklepów cynamonowych" zamieszkał mentalnie w Drohobyczu Schulza. Gorey mieszkał w świecie ze swoich rysunków - tłumaczy Rusinek. - Widać to dobrze, gdy się ogląda fotografie jego domu, The Elephant House, w którym teraz jest poświęcone mu muzeum.
Historyjki, które Gorey zawiera czasem na jednej, czasem na kilkunastu stronach oscylują między makabrą a purnonsensem. Są figlarne ale jednocześnie stonowane i pełne śmiertelnej powagi. Trudne do sklasyfikowania. Misternym rysunkom towarzyszy nie mniej wycyzelowany, ale ciągle lekki język.
- Język, jakiego używa Gorey, operuje oryginalnym słownictwem: to słowa nawet nie drugie, a trzecie z brzegu - mówi Michał Rusinek. - Słychać w nim fascynację zarówno kulturą brytyjską, jak i francuską. Język polski dość dobrze poddaje się takiej archaizacji, zachowując przy tym lekkość goreyowej zabawy słowem - opowiada tłumacz i dodaje, że praca nad taką książką jest czystą przyjemnością. Szczególnie dla kogoś, kto lubi się wyzwania o dużej liczbie ograniczeń formalnych. Część zabaw jest nieprzekładalna - jak na przykład anagramy. Gorey podpisywał swoje prace jako Ogdred Weary, Drew Dogyear, E.G. Deadworry, Garrod Weedy i co najmniej tuzinem innych pseudonimów. Część książek to alfabety, jak "Fatalna pigułka" - dwadzieścia sześć czterowierszy, które opisują scenki z życia handlarzy narządów, fetyszystów, wujaszków-świntuchów, sierotek i zakonnic, czy "Zupełne ZOO" prezentujące galerię nieistniejących stworzeń.
Emblematyczną postacią jest Osobliwy Gość. Przychodzi znikąd, szura, przewiesza obrazy, nic sobie nie robiąc z uwag domowników. W tej postaci widać niedopasowanie samego Goreya, który był prawdziwym dziwakiem: kolekcjonował żelazka, znaki drogowe, figurki słoni, klamki, przedmioty z niebieskiego szkła, pluszowe misie, miski, fragmenty prawdziwych mumii, japońskie miniatury i wiele innych przedmiotów, którymi zapełniał dom.
Gorey jest jednocześnie elegancki i perwersyjny. Mimo, że część jego twórczości jest wyuzdana, przy tym nigdy nie jest wulgarna. Okrucieństwo, które jest częstym motywem rysunków Goreya, jest zawsze bardzo wysublimowane. W jednej z najbardziej znanych książeczek - "Cmentarzyku" - Gorey uśmierca kolejne dzieci. Jedno z nich "umiera na czkawkę", inne "sczeźnie przez pijawkę", kolejne dopada zgon z nudy. - Jeśli przyjdzie po mnie kiedyś Śmierć, chciałbym, żeby była to śmierć z rysunków Goreya - konstatuje Rusinek.
- Humor Goreya - wyjaśnia Rusinek - nie ma nic wspólnego z ludowym czy estradowym rechotem. To humor z tradycji dworskiej: arystokratycznej, a przede wszystkim inteligenckiej. Bliski jest humorowi dobrze u nas zadomowionych epitafiów czy limeryków (sam Gorey jest zresztą autorem kilku genialnych limeryków ilustrowanych), gatunków uprawianych przecież głównie wśród profesury - purenonsensowych, makabrycznych i obscenicznych.
Gdzie zatem postawić w bibliotece tę różową książeczkę? Rusinek twierdzi, że ci czytelnicy, którzy mają osobną półkę z zabawami literackimi Tuwima, Słonimskiego, Słomczyńskiego, Barańczaka czy Szymborskiej nie będą mieli z tym problemu. Ma też nadzieję, że i innych czytelników uda się zarazić "goreyozą" i może dzięki temu odkryją oni polską tradycję literatury tego pokroju.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze